Sander Ovası Sander ovaları, buzulların eridiği yerlerde ortaya çıkan akarsuların taşıdığı malzemeleri biriktirmesi ile oluşan düzlüklere verilen isimdir. Kutup bölgeleri ile yüksek dağların üst bölümlerinde yıl boyunca erimeden kalan kar yığınlarına "toktağan kar" veya "daimi kar" denir. Enlemin etkisiyle bu kar sınırı ekvatordan kutuplara doğru azalma gösterir. Günümüzde dünyanın yaklaşık %10'u, yani yaklaşık 15 milyon kilometre karesi, buzullarla kaplıdır. Buzulların etki alanı kutuplara doğru daha yakındır. Buzullar ve Kalıcı Kar Kutuplarda ve dağların en yüksek kısımlarında, sıcaklığın düşük olması nedeniyle kar şeklinde yağan yağışlar üst üste birikerek kalın kar ve buz tabakaları oluşturur. Binlerce yıl boyunca erimeyen bu örtüye "kalıcı kar" veya "toktağan kar" denir. Kutuplarda 0 metrede başlayan kalıcı kar sınırı, ekvatora doğru yükselerek 5000 metreye kadar çıkmaktadır. Türkiye'de ise bu sınır 2500 metre civarındadır. Kalıcı kar örtüsü, soğuğun etkisiyle katılaşır ve buzul haline dönüşür. Kutup bölgelerinde ve yüksek dağların üzerinde, başlıca şekillendirici kuvvet buzullardır. Bu alanlarda yağışlar genellikle kar şeklinde olur. Sıcaklık her zaman 0 derecenin altında olduğundan yağan karlar tamamen erimez. Erimeden kalan karlar üst üste yığılır ve yıl boyunca kalkmaz. Bu kalıcı kar sınırı, enleme bağlı olarak değişim gösterir. Ekvatoral bölgede 5000-6000 metreden geçen kalıcı kar sınırı, Türkiye'de kenar dağlar üzerinde 3200-3500 metrede, iç kesimlerde ise 4000 metrede bulunur. Buzul Türleri Kutuplarda ve dağların yüksek kesimlerinde meydana gelen buzulların birçok çeşidi bulunmaktadır:
Buzul Biriktirme Şekilleri Buzullar, aşındırdıkları materyalleri bir süre taşıdıktan sonra başka bir yerde biriktirirler. Böylece buzul biriktirme şekilleri oluşur. Buzullardan çıkan akarsular, buzulların önünde ova şeklinde geniş düzlükler oluştururlar. Bu düzlükler "sander ovası" olarak adlandırılır. Buzulların, vadi yamaçlarından kopardıkları kaya parçalarına taş ve topraklara "moren" (buzultaş) denir. Bunlar, buzulların tabanında, buzul dillerinin yanlarında ve önlerinde birikmektedir. Böylece moren setleri meydana gelir. Dağların yüksek kesimlerinde, buzulların ilk oluşmaya başladığı yerlerdeki çukurlarda sular toplanarak küçük göller meydana gelir. Bu göllere "sirk gölleri" denir. Türkiye'nin bugünkü yer şekillerinin oluşmasında en az etkili olan dış kuvvet buzullardır. |